Hasan Hüseyin KÖKEN Online Edebiyat Eğitim Sitesi
İlgili Makaleler
SÖZ SANATLARI (EDEBİ SANATLARI)
1.)TEŞBİH(BENZETME)
Sözü daha etkili duruma getirmek için aralarında ilgi bulunan iki unsurdan güçsüzü olanı güçlü olana benzetmektir.
Benzetmede dört unsur bulunur:
a)Benzeyen b)Benzetilen
c)Benzetme Yönü d)Benzetme Edatı
Bu öğelerin kullanılıp kullanılmaması açısından da üç çeşit benzetme vardır:
Rıfkı/ tilki /gibi/ kurnaz biriydi.(Tam benzetme)
Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden
Toprağa diz vuruşu dağ/ gibi/ zeybeğin)Benzetilen/ Benzetme Edatı/ Benzeyen)
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
(B.tilen B.yen )
2.İSTİARE(EĞRETİLEME)
Benzetmenin asıl unsuru olan benzeyen ve benzetilenden yalnızca biri kullanılarak yapılır.
a.)Açık İstiare:Benzeyenin bulunmayıp yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir.
b.)Kapalı İstiare:Benzetilenin bulunmayıp yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir.
Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor. (A.İ)
Bahar gelince bir ağızdan şarkılar söyler kuşlar.(K.İ)
Bugün gökten inciler yağıyordu.(A.İ)
Galatasaray,Fenerbahçe kalesine gol yağdırdı.(K.İ)
3.)KİNAYE
Bir sözü hem gerçek hem de mecaz anlamda kullanmaktır.
Uyarı:Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir.
Mum dibine ışık vermez.
Hamama giren terler.
Ateş düştüğü yeri yakar.
Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı.
4.)MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASI)
Benzetme amaç güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir söz yerine kullanılmasıdır.
İşe alınman için dün şirketle görüştüm.(İnsan)
Yarın bahçeyi 5/A sınıfı düzenleyecek.(Öğrenci)
Toplantıya Hürriyet gazetesinin güçlü kalemleri de geldi.(Yazar)
Üsküp’ten kalkan uçak az önce İstanbul’a in-di.(Havaalanı)
5.)TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME)
İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır.
Her teşhiste aynı zamanda kapalı istiare vardır.
Güzel gitti diye pınar ağladı.
Yalnızlığın okşadığı kalbime, yağmurlar küskün,
En güzel türküyü bir kurşun söyler.
6.)İNTAK(KONUŞTURMA)
İnsan dışındaki varlıkları konuşturmaktır. Her intak sanatında teşhis sanatı vardır; ancak her teşhiste intak sanatı yoktur.
Deniz ve Mehtap sordular seni: Neredesin?
Minicik gövdeme yüklü Kaf dağı.
Adam elini uzattı,tam onu koparacağı sırada menekşe: Bana dokunma!diye bağırdı.
7.)TECAHÜL-İ ARİF
Anlam inceliği oluşturmak için herkesçe bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi aktarmalıdır.
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allahım bu çizgili yüz.
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?
8.)HÜSN-İ TA’LİL
Sebebi bilinen bir olayın meydana gelişini, gerçek sebebinin dışında başka, güzel bir nedene bağlamadır.
Yoksun diye bahçemde çiçekler açmıyor bak.
Rüzgar gökte bir gezinti,
Üşürüz her akşam vakti,
Ne sıcak vücutlar gitti,
Toprağı ısıtmak için.
9.) MÜBALAĞA (ABARTMA)
Sözün etkisini güçlendirmek için bir şeyi olduğundan daha çok ya da olduğundan daha az göstermektir.
Manda yuva yapmış söğüt dalına,
Yavrusunu sinek kapmış.
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
Gömelim gel seni tarihe desem,sığmazsın.
10.)TEZAT (KARŞITLIK)
Aralarında ilgiden dolayı, birbirine zıt kavramları bir arada kullanmaktır.
Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.
Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin.
11.) TEVRİYE (AMACI GİZLEME)
İki değişik anlamı olan bir sözcüğün bir dize ya da beyitte iki anlamının da kullanılmasıdır.
Tahir Efendi bize kelp demiz (Tahir:özel ad.)
İltifatı bu sözde zahirdir
Maliki mezhebim benim zira
İtikadımca kelp Tahirdir. (Tahir;temiz)
12.)TELMİH (HATIRLATMA)
Söz arasında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye işaret etme sanatı.
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor teshidi,
Bedrin aslanları ancak bu kadar şanlı idi.
Gökyüzünde İsa ile,
Tur dağında Musa ile ,
Elindeki asa ile,
Çağırayım Mevlam seni.
13.)TARİZ (TAŞ ATMA)
Bir kişiyi iğneleme, bir konuyla alay etme veya sözün tam tersini kastetmedir.
Müftü Efendi bize kafir demiş.
Tutalım ben ona diyem müselman.
Lakin varıldıktan ruz-ı mahşere,
İkimiz çıkarız orda yalan.
Bir nasihatım var zamana uygun,
Tut sözümü yattıkça yat uyuma,
Meşhur bir kelamdır sen kazan sen ye,
El için yok yere yanma.
14.)TEKRİR
Anlatımı güçlendirmek için bir sözü sık sık tekrar etmektir.
Beni bende demen, ben değilim,
Bir ben vardır,bende benden öte.
Ben güzele güzel demem,
Güzel benim olmayınca.
15.)TENASÜP (UYGUNLUK)
Anlam yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktır.
Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan
Arım,balım,peteğim,
Gülüm,dalım,çiçeğim,
Bilsem ki öleceğim,
Yine seni seveceğim,
16.)LEFF ÜNEŞR
Bir dizede iki ya da daha fazla kavramdan bahsettikten sonra diğer dizede onlarla ilgili açıklama yapmaktır.
Bakışların fırtına,
Duruşun durgun su,
Biri alabora eder,
Biri boğar.
Ben bir sedefim,sen nisan bulutu,
Ver damlaları,al yuvarlak inciyi.
17.)İSTİFHAM(SORU SORMA)
Anlatımı daha etkili hale getirmek için cevap alma amacı gütmeden soru sormaktır.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın?
18.)TEDRİC
Birbiriyle ilgili kavramların bir derece gözetilerek sıralanmasıdır.
İki asker, mızrak mızrağa, kılıç kılıca, hançer hançere vuruşmaya başladı.
19)NİDA (SESLENME)
Şiddetli duyguları, heyecanları coşkun bir seslenişle anlatmadır. Daha çok ay, ey, hay, ah ünlemleriyle yapılır.
Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü!
Çatma kurban olayım ey nazlı hilal!
20.)CİNAS
Yazılışları aynı, anlamları farklı sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.
Niçin kondun a bülbül/ kapımdaki asmaya
Ben yarimden ayrılmam/ götürseler asmaya.
Kara gözler,
Sürmeli kara gözler,
Gemim deryada kaldı,
Gözlerim kara gözler.
21) ALİTERASYON
Dize ya da mısrada ahenk oluşturacak şekilde, aynı sesin veya hecenin tekrarlanmasıdır.
Seherde seyre koyuldum semayı deryayı.
Beyaz gerdanında bir de ben gerek.
22.) SECİ
Düz yazıda cümle içinde yapılan uyağa denir.
İlahi, kabul senden, ret senden; şifa senden, dert senden İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle.
De gül idim ben sana mail sen ettin aklımı zail.
* İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…
